बालबालिकालाई बौद्धिक बनाउने विधि

अभिभावकहरू आफ्ना बालबालिकाको पढाइमा लाखौं खर्च गर्छन्। यसो गर्नुमा बालबालिकाको भविष्य सफल होस् भन्ने उद्देश्य हुन्छ। यद्यपि बालबालिकाको उज्ज्वल भविष्यका लागि रुपैयाँ-पैसा खर्च गरेर मात्र हुँदैन अन्य थुप्रै कुरामा विचार पुर्‍याउनु आवश्यक छ। के गर्ने ? बालबालिकाको स्कुल जानुपर्छ महिनामा कमसेकम एकपटक बालबालिकाको स्कुल जानुपर्छ र उनीहरूका कक्षा शिक्षकसित भेटेर कुराकानी गर्नुपर्छ। आपmनो शिशु पढाइमा कस्तो छ सोध्नुपर्छ, स्कुलका सबै कार्यक्रममा सहभागी हुन्छ-हुँदैन, आफ्नो जिज्ञासा राख्छ-राख्दैन, पढाइबाहेक स्पोर्टस्, डान्स, ड्रइङमा रुचि राख्छ-राख्दैन बुझ्नुपर्छ। 

यसो गर्नाले....... शिक्षकले बालबालिकामा बढी ध्यान दिन थाल्छन्। शिशुको रुचि-अरुचिका सम्बन्धमा जानकारी प्राप्त हुन्छ। आफूलाई स्कुलमा देखेर शिशु खुसी हुन्छ र आफ्नोपनको अनुभव गर्छ। यसबाट उसको आत्मविश्वास पनि बढ्छ। खेल-खेलमा बालबालिकालाई पढ्न सिकाऔँ बालबालिकाहरूलाई बारम्बार एउटै कुरा पढिरहँदा दिक्क लाग्नसक्छ। त्यसैले उनीहरूलाई नयाँ विधिबाट पढाउनुपर्छ। पुस्तकमा ए, बी, सी, डी पढाउनुको साटो ए, बी, सी, डीका खेलौना ल्याएर दिनुपर्छ। स्टोरी बुकबाट कथा पढेर सुनाउनुको साटो त्यही कथालाई मौलिक ढंगले सुनाउनुपर्छ। यसैगरी हिसाबको जोड, घटाउलाई कागज-पेन्सिलको साटो प्राक्टिकल गरेर सिकाउनुपर्छ। 

यसो गर्नाले..... पढाइमा बालबालिकाको रुचि बढ्छ। खेलखेलमा कठिनभन्दा कठिन प्रश्नहरू शिशुले सहज रूपमा सिक्छन्। यसरी सिकाइएको कुरालाई उनीहरूले कहिल्यै बिर्सदैनन्। कारण रटेको कुरा तुरुन्तै भुलिन्छ तर जानेको कुरा लामो समयसम्म ताजा रहन्छ। बालकलाई बालक नै रहन दिनुपर्छ कतिपय अभिभावक आफ्ना बालबालिकालाई आवश्यकताभन्दा बढी दबाब दिएर मेसिनजस्तै बनाउँछन्। बिहान ठीक ८ बजे डाइनिङ टेबलमा हाजिर हुनुपर्छ, दिउँसो ठीक २ बजे नै सुत्नुपर्छ, साँझ ५ बजेभन्दा पहिले खेल्न जानुहुँदैन आदि। आफ्ना बालबालिकालाई यस्तो नियममा बाँध्नु उचित होइन। कारण दबाबमा रहनाले बालबालिकामा कुण्ठा उत्पन्न हुन्छ। परिणामस्वरूप उनीहरूमा डर उत्पन्न हुनुका साथै भावना रित्तिन्छ र कतिपय अवस्थामा यस्ता बालबालिका मानसिक रूपमा बिरामी हुन्छन्। 

यसो गर्नाले... शिशुहरू मानसिक रूपले स्वस्थ हुन्छन् भने उनीहरूको स्वास्थ्य पनि ठीक रहन्छ। शारीरिक एवं मानसिक स्वतन्त्रताले उनीहरूको सोच्ने र बुझ्ने क्षमता पनि विस्तृत र स्वतन्त्र हुन्छ। शिशुको विकास स्वाभाविक ढंगले हुन्छ। खेलकुदमा सहभागी गराउनुपर्छ जसरी स्वस्थ रहन शिशुले राम्रोसँग खानपान गर्नु जरुरी छ त्यसैगरी राम्रो अंक प्राप्त गर्न पढाइका साथै खेलकुद सहभागिता पनि उत्तिकै आवश्यक छ। वास्तवमा बालबालिकाहरू अध्ययन गर्दागर्दै थाक्छन्। उनीहरूको त्यो थकान मानसिक हुन्छ र मानसिक थकान हटाउन खेलकुदमा सक्रिय रहनु आवश्यक छ। अतः पढाइका साथै खेलकुदमा पनि प्रोत्साहित गर्नुपर्छ। 

यसो गर्नाले.... बालबालिका खुसी रहन्छन् र प|mेस माइन्डबाट नयाँ कुरा चाँडै सिक्न सक्छन्। खेलकुदबाट उनीहरूको शारीरिक विकास हुन्छ। बालबालिकाको बुद्धि विकास हुन्छ। प्रोत्साहित गर्नुपर्छ बालबालिकालाई प्रतियोगितामा जित्दा मात्र होइन विजयको नजिक पुग्दा वा हार्दा पनि प्रोत्साहित गर्नुपर्छ। प्रोत्साहित गर्न उनीहरूलाई रुचिको उपहार दिनुपर्छ वा उनीहरूलाई मनपर्ने ठाउँ घुमाउन लानुपर्छ। यदि कुनै विषयमा शिशुले थोरै अंक प्राप्त गरे पनि गाली गर्नुको साटो प्रेमपूर्वक सम्झाउनुपर्छ। उनीहरूलाई निराश नभई मेहनत गर्न प्रेरणा दिनुपर्छ। सफलता एकदिन अवश्य प्राप्त हुन्छ भन्ने विषयमा उत्साहित गर्नुपर्छ। शिशुले जे गर्न सकेनन् त्यसका लागि गुनासो गर्नुभन्दा उनीहरूले जति गरे त्यसको प्रशंसा गर्नुपर्छ। 

यसो गर्नाले... यसबाट शिशुको उत्साह बढ्छ। शिशुभित्र हिम्मत आउँछ, जसबाट उसले हारेको बाजी जित्ने प्रयास गर्छ। शिशुले कडा परिश्रम गर्न सिक्छ। के नगर्ने ? रिजल्ट नै सबै कुरा होइन रिजल्ट नै सबथोक हो भन्ने सोच्नु हुँदैन। कारण शिशुको रिपोर्ट कार्डबाट मात्र उसको बुद्धिको जानकारी प्राप्त हुन्छ, न कि उसको भित्री गुण। शिशु पढाइमा कमजोर हुन सक्छ, तर स्पोर्ट, गायन, नृत्य, चित्रकला, अभिनय, पेन्टिङ आदिमा राम्रो हुन सक्छ। अतः रिजल्टलाई नै सबैथोक मान्नु हुँदैन। 

यसो गर्नाले... शिशुलाई पढाइदेखि दिक्क लाग्न थाल्छ। परिणामस्वरूप उसले जति पढ्थ्यो त्यो पनि बन्द हुनसक्छ। दबाब वा प्रेसरका कारण ऊ मानसिक रूपमा बिरामी हुनसक्ने सम्भावना हुन्छ। अनावश्यक अपेक्षा राख्नु हुँदैन बालबालिकाको क्षमतालाई विचार गर्नुपर्छ। उनीहरूबाट अनावश्यक अपेक्षा राख्नु हुँदैन। 

यसो गर्नाले... शिशु दबाबमा आउन सक्छ। अपेक्षामा खरो उत्रन नसक्दा उसको आत्मविश्वास कम हुन्छ। आपmनो इच्छा थोपर्नु हुँदैन शिशुमाथि आफ्नो इच्छा थोपर्नु ठीक होइन। शिशुको रुचि जेमा छ त्यही दिशातर्फ अघि बढ्न प्रोत्साहित गर्नुपर्छ। कसैका बुबा वकिल भएर राम्रो आम्दानी गर्छन् भने पनि सन्तानलाई जबर्जस्ती कानुनकै अध्ययनका लागि दबाब दिनु हुँदैन। 

यसो गर्नाले... शिशु त्यो क्षेत्रमा सफल हुन सक्दैन, कारण उसलाई उक्त क्षेत्रमा रुचि नै छैन। जबर्जस्ती गर्नाले शिशुको मनमा आफूप्रति पनि नकारात्मक धारणा जागृत हुन सक्छ। बारम्बार दोहोर्‍याउनुु हुँदैन तिमी मूर्ख हौ... तिमीलाई केही पनि आउँदैन... तिमी केही पनि गर्न सक्दैनौ... जस्ता कुरा आफ्ना शिशुसित कहिल्यै गर्नुहुँदैन। यस्ता कुराले शिशुको कोमल मनमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ। 

यसो गर्नाले.... शिशुले स्वयंलाई आन्तरिक रूपबाट कमजोर महसुस गर्न सक्छ। यस्ता बालबालिका कतिपय अवस्थामा संकुचित प्रकृतिका हुन सक्छन् र संकोचवश आफ्नो मनको कुरा पनि भन्न सक्दैनन्। अरूसँग तुलना गर्नु हुँदैन अधिकांश अभिभावक आफ्ना बालबालिकालाई इन्टेलिजेन्ट बनाउन उनीहरूको तुलना उसका कक्षाका अन्य शिशुसित गर्छन्। यस्ता अभिभावक प्रायः यस्तो प्रतिक्रिया दिन्छन्, विनय हरेक पटक कक्षामा उत्कृष्ट हुन्छ तर तिमी भने जहाँको त्यहीँ। तिमी सधैं कविनभन्दा कम अंक ल्याउँछौ। 

यसो गर्नाले... शिशुको मनमा अन्य शिशुप्रति घृणा उत्पन्न हुनसक्छ। उनीहरू ईष्र्यालु बन्न सक्छन्। शिशुको भावनामा आघात पुग्न सक्छ र उसको आत्मविश्वास पनि कमजोर हुन्छ।